มารยาทและธรรมเนียมปฏิบัติ: คู่มือการรับประทานอาหารในญี่ปุ่น

การทานและดื่มในญี่ปุ่นนั้นมีสิ่งที่ควรและไม่ควรทำสำคัญ ๆ บางอย่างที่ควรจำและนำไปปฏิบัติ แม้ว่าข้อผิดพลาดเล็ก ๆ น้อย ๆ นั้นอาจเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นได้ แต่จะเป็นการดีกว่าที่คุณจะลองสร้างความคุ้นเคยกับประเพณีและข้อห้ามต่าง ๆ เพื่อให้คุณสามารถสร้างความประทับใจได้ ไม่ว่าคุณจะไปที่ไหนก็ตาม

สิ่งที่คาดหวังเมื่อรับประทานอาหารในญี่ปุ่น

แม้ว่าการรับประทานอาหารญี่ปุ่นจะเป็นเรื่องที่ไม่ค่อยมีอะไรยุ่งยากเท่าไร แต่ประสบการณ์ดังกล่าวก็อาจกลายเป็นเรื่องแปลกสำหรับคุณได้ นั่นจึงเป็นสาเหตุสำคัญในการเรียนรู้มารยาทการรับประทานอาหารที่เหมาะสมในญี่ปุ่น ตั้งแต่จังหวะที่คุณย่างเท้าเข้าไปในร้านอาหารจนถึงช่วงที่คุณทานอาหารเสร็จแล้วพร้อมที่จะจ่ายเงิน

ในร้านอาหารส่วนใหญ่ยกเว้นตามภัตตาคารหรู ๆ คุณจะได้ชำระค่าอาหารที่เคาน์เตอร์คิดเงิน ไม่ใช่ที่โต๊ะอาหาร ตามนอกเมืองใหญ่ ๆ นั้น ร้านอาหารและร้านค้ามักรับการชำระเงินด้วยเงินสด ดังนั้น จึงเป็นการดีที่จะมีเงินสดติดตัวไว้บ้างในกรณีที่ร้านเหล่านั้นไม่รับบัตรเครดิต

การให้ทิปนั้นไม่ใช่สิ่งจำเป็นในญี่ปุ่น และยังเป็นเรื่องที่รับไม่ได้ด้วยในบางแห่ง หากคุณให้ทิป พนักงานของร้านอาหารอาจเดินตามคุณไปเพื่อนำเงินที่คุณ “ลืม” ไปคืน เพราะสำหรับชาวญี่ปุ่นแล้ว บริการที่ดีนั้นเป็นเรื่องปกติและเป็นส่วนหนึ่งของราคาอาหารกับค่าจ้างของพนักงานอยู่แล้ว และด้วยเหตุนี้จึงไม่มีบริกรประจำอยู่ตามโต๊ะต่าง ๆ ด้วย

นอกจากนี้ ยังมีข้อควรจำสำคัญว่ายังมีการอนุญาตให้สูบบุหรี่ได้ในร้านอาหาร (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในร้านอาหารตามชนบท) แม้ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงในเรื่องนี้ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาก็ตาม ร้านอาหารหลายแห่งมีพื้นที่เฉพาะในร้าน แต่ก็ไม่ใช่พื้นที่ปลอดบุหรี่แบบ 100%

มารยาทบนโต๊ะอาหารที่ดีในญี่ปุ่น

เมื่อคุณต้องรีบเร่งในการไปจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง คุณอาจอยากทานอาหารขณะเดินทางอยู่บนรถประจำทางและรถไฟ อย่างไรก็ดี ชาวญี่ปุ่นถือว่าเรื่องนี้เป็นการเสียมารยาท ยิ่งไปกว่านั้น คุณจะยังไม่พบถังขยะตามสถานที่สาธารณะต่าง ๆ ด้วย ดังนั้น จะเป็นการดีที่สุดในการทานอาหารในร้านค้าหรือร้านอาหาร เพื่อที่คุณจะสามารถทิ้งขยะกับร้านเหล่านั้นได้

ในร้านอาหารส่วนใหญ่ยกเว้นตามภัตตาคารหรู ๆ คุณจะได้ชำระค่าอาหารที่เคาน์เตอร์คิดเงิน ไม่ใช่ที่โต๊ะอาหาร ตามนอกเมืองใหญ่ ๆ นั้น ร้านอาหารและร้านค้ามักรับการชำระเงินด้วยเงินสด ดังนั้น จึงเป็นการดีที่จะมีเงินสดติดตัวไว้บ้างในกรณีที่ร้านเหล่านั้นไม่รับบัตรเครดิต

ก่อนเริ่มรับประทานอาหาร

หลังจากที่คุณนั่งเพื่อสั่งอาหาร คุณจะได้รับโอชิโบริ ซึ่งก็คือผ้าขนหนูเปียกที่เสิร์ฟให้คุณอยู่ในห่อพลาสติก วางอยู่บนจาน หรือยื่นให้โดยพนักงานของร้าน ผ้าขนหนูเหล่านี้มีไว้สำหรับเช็ดมือก่อนและระหว่างรับประทานอาหาร ที่คุณต้องทำก็คือแกะห่อ คลี่ผ้าออก เช็ดมือของคุณ จากนั้นก็ใส่มันกลับไปไว้ในห่อหรือถาด

ในบางครั้ง อาหารที่สั่งจะมาเสิร์ฟให้เพียงท่านเดียวในแต่ละครั้ง หากคุณมีผู้อื่นร่วมทานอาหารด้วยแล้วต้องการบอกให้พวกเขาทานไปก่อนได้เลยแล้วล่ะก็ คุณสามารถพูดว่า “โอะ ซากิ โนะ โดโซะ” ซึ่งแปลว่า “เชิญทานก่อนเลย” ก่อนที่จะเริ่มทานอาหาร ให้พูดว่า “อิตาดาคิมัส” ซึ่งเป็นวิธีการพูดแบบสุภาพ ๆ ว่า “จะทานแล้วนะ” หากคุณกำลังรับประทานอาหารแบบเป็นทางการอยู่ คุณสามารถประนมมือแล้วก้มเล็กน้อยต่อหน้ามื้ออาหารของคุณ

การใช้ตะเกียบทานอาหาร

ร้านอาหารส่วนใหญ่ในญี่ปุ่นเสิร์ฟอาหารพร้อมกับตะเกียบหรือโอฮาชิ ซึ่งจะค่อนข้างเป็นเรื่องท้าทายเล็กน้อยสำหรับผู้ที่ลองใช้เป็นครั้งแรก แต่บอกได้เลยว่าการใช้ตะเกียบจะไม่ยากเลยเมื่อคุณฝึกหยิบจับจนชินมือ อันดับแรก ให้ใช้นิ้วนางกับโคนของหัวแม่มือยึดตะเกียบท่อนล่างไว้ไม่ให้ขยับได้ จากนั้นให้จับตะเกียบท่อนบน (ท่อนที่ขยับได้) เหมือนกับจับดินสอไว้ระหว่างนิ้วกลางกับนิ้วชี้ของคุณ มันอาจฟังดูซับซ้อน แต่คุณจะชินกับมันเองเมื่อฝึกใช้ไปสักพัก

เมื่อคุณใช้ตะเกียบแบบใช้แล้วทิ้งในร้านอาหาร คุณต้องจะต้องแยกตะเกียบสองข้างออกจากกัน ซึ่งตะเกียบแบบใช้แล้วทิ้งส่วนใหญ่นั้นมีคุณภาพดีและไม่น่าจะมีเสี้ยนใด ๆ หากมีเสี้ยน อย่าถูตะเกียบเข้าด้วยกัน เนื่องจากถือเป็นการเสียมารยาทในญี่ปุ่น

คุณสามารถขอช้อนหรือส้อมได้หากคุณใช้ตะเกียบไม่คล่อง การใช้ตะเกียบเป็นไม้เสียบนั้นถือว่าเป็นการเสียมารยาทหรือพฤติกรรมแบบเด็ก ๆ ให้คุณวางตะเกียบลงเสียก่อนเมื่อคุณต้องการใช้มือเป็นท่าทางประกอบในการพูด การโบกตะเกียบไปมาระหว่างที่คุณพูดนั้นถือเป็นการเสียมารยาท

เมื่อคุณต้องการวางตะเกียบ ให้วางลงบนฮาชิโอกิ ซึ่งก็คือที่วางตะเกียบ หรือข้าง ๆ กับชามของคุณในแนวนอน อย่าปักตะเกียบตั้งขึ้นในข้าว เนื่องจากการกระทำนี้เป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรมงานศพทางพุทธศาสนาเพื่อเป็นการมอบอาหารให้แก่ผู้เสียชีวิต และจัดว่าเป็นการกระทำที่น่ารังเกียจระหว่างการรับประทานอาหาร

การคีบอาหารส่งต่อให้อีกคนผ่านตะเกียบนั้นเป็นพฤติกรรมต้องห้าม การกระทำนี้เป็นพิธีกรรมทางพุทธศาสนาอีกอย่างหนึ่งในงานศพ ซึ่งจะคีบกระดูกจากเถ้าถ่านของผู้เสียชีวิตส่งต่อกันไปก่อนที่จะนำจะไปบรรจุในโกศ ดังนั้น แทนที่จะคืบอาหารส่งต่อกันแบบที่กล่าวมาข้างต้น ให้คุณคีบอาหารไปวางลงบนจานของพวกเขาแล้วให้พวกเขาคีบอาหารโดยตรงจากจานเอา นอกจากนี้ คุณยังสามารถใช้ปลายอีกด้านของตะเกียบคีบอาหารเพื่อส่งต่อได้ด้วย

การรับประทานเมนูข้าวและซุปมิโสะ

ขณะที่ทานข้าว ให้ถือชามข้าวด้วยมือข้างหนึ่งขณะที่ใช้ตะเกียบทานข้าว การรับประทานซุปมิโสะนั้นก็ใช้วิธีการเดียวกัน การทานแบบนี้นั้นง่ายกว่าการวางชามไว้บนโต๊ะ ทั้งนี้ ควรถือชามรองไว้ใต้ปากของคุณเพื่อป้องกันไม่ให้ซุปหก 

การรับประทานซูชิ

เมื่อนึกถึงอาหารญี่ปุ่น ผู้คนมักจะนึกถึงซูชิมาเป็นอันดับแรก ซูชิซึ่งเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์หลักของญี่ปุ่นนั้นเป็นมากกว่าแค่ปลาดิบ เพราะซูชิเป็นอาหารที่โปรดปรานมานานหลายศตวรรษและยังมีชื่อเสียงไปทั่วโลก

เหล่าปรมาจารย์ซูชิ (ไทโช) ต่างมีความภาคภูมิใจที่ได้ทำซูชิ เพราะปรมาจารย์ซูชินั้นต้องฝึกฝนเป็นเวลานานนับหลายทศวรรษเพื่อที่จะได้มาซึ่งตำแหน่งนี้ และแม้ว่าคุณจะสามารถอิ่มอร่อยไปกับซูชิได้โดยไม่ต้องถึงขั้นเป็นปรมาจารย์ซูชิก็ตาม แต่การเรียนรู้สักหน่อยเกี่ยวกับเมนูมหัศจรรย์นี้ก็จะช่วยให้คุณได้รับประสบการณ์รับประทานอาหารที่ดีกว่าเดิมได้ หากคุณกำลังมองหาประสบการณ์แบบญี่ปุ่นแท้ ๆ ให้ลองทานมื้อค่ำที่ซูชิยา (บาร์หรือร้านซูชิ) แบบทางการดู สำหรับตัวเลือกที่ไม่แพงมาก คุณสามารถไปที่ไคเต็นซูชิ หรือร้านซูชิแบบสายพานนั่นเอง

ซูชินั้นมีมากมายหลายแบบในญี่ปุ่น เนื่องจากแต่ละภูมิภาคนั้นก็จะมีปลาท้องถิ่นแบบพิเศษของตนเองหรือวิธีการเตรียมที่แตกต่างกันไป คุณสามารถรับประทานซูชิด้วยมือหรือตะเกียบก็ได้ ในขณะที่ต้องใช้ตะเกียบรับประทานซาชิมิเท่านั้น เมื่อรับประทานซูชิ คุณจะได้พบกับเครื่องปรุงรสทั่วไปสามอย่าง ได้แก่ ซอสถั่วเหลือง วาซาบิ (ฮอร์สแรดิชญี่ปุ่น) และ โชงะ (ขิงดอง)

สำหรับผู้ที่แพ้กลูเตน เป็นสิ่งสำคัญที่คุณควรจะต้องทราบไว้ว่าอาหารญี่ปุ่นมากมาย (ไม่ใช่แค่ซูชิ) นั้นใช้ซอสถั่วเหลืองซึ่งมีส่วนผสมของข้าวสาลีในการประกอบอาหาร แม้ว่าจะเป็นเรื่องท้าทายในการหาร้านอาหารที่ปราศจากกลูเตนในญี่ปุ่น แต่คุณก็สามารถเลือกที่จะทานแต่อาหารที่ปราศจากกลูเตนได้อย่างข้าว โอนิกิริ (ข้าวปั้น) ซาชิมิ เต้าหู้ ไข่ และอื่น ๆ อีกมากมาย

การรับประทานบะหมี่

การซดน้ำซุปกับบะหมี่เสียงดังนั้นเป็นเรื่องปกติมากในญี่ปุ่น ซึ่งช่วยให้คุณทานบะหมี่ได้พร้อม ๆ กับทำให้บะหมี่ที่ทานเย็นลงไปในตัว บะหมี่จะได้ไม่ลวกปากคุณ

แม้ว่าการซดเสียงดังนั้นจะเป็นเรื่องปกติ แต่การเคี้ยวแจ๊บ ๆ การเรอ และการรับประทานเสียงดังแบบอื่น ๆ นั้นถือว่าเป็นการเสียมารยาท คุณควรระมัดระวังหากคุณชอบทานอะไรแบบเสียงดัง

หลังมื้ออาหาร

หลังจากที่อิ่มอร่อยไปกับอาหารแล้ว เป็นธรรมเนียมที่จะต้องพูดตบท้ายว่า “โกะจิโซซะมะ เดะชิตะ” เพื่อเป็นการขอบคุณสำหรับมื้ออาหาร คุณยังสามารถทำท่าทางแบบเดียวกันกับที่คุณทำก่อนทานอาหารได้ด้วย ซึ่งก็คือการประนมมือแล้วก้มลงเล็กน้อย ผู้คนมากมายทำเช่นนี้แม้ว่าพวกเขาจะทานอาหารคนเดียวก็ตาม

การรับประทานมังสวิรัติในญี่ปุ่น

วัฒนธรรมการรับประทานอาหารมังสวิรัติของญี่ปุ่นนั้นมีรากฐานมาจากศาสนาพุทธแบบญี่ปุ่นเอง อย่างไรก็ตาม ญี่ปุ่นนั้นไม่ค่อยจะมีอาหารญี่ปุ่นแบบวีแกนมากนัก เพราะผู้คนส่วนใหญ่มักคิดว่าผู้ที่รับประทานอาหารมังสวิรัตินั้นสามารถรับประทานปลาได้ และคิดอีกว่าอาหารมังสวิรัตินั้นหมายถึงการไม่ทานเนื้อสัตว์เท่านั้น แม้แต่น้ำซุปของราเมงผักนั้นยังมีส่วนผสมของหมู ส่วนแกงกะหรี่ผักนั้นก็ยังใช้เนื้อวัวเป็นส่วนผสมของน้ำแกงกะหรี่ และอาจมีเนื้อวัวจริง ๆ ปนอยู่ด้วย ซุปมิโสะอันเลื่องชื่อของญี่ปุ่นใช้ปลาหรือ ดาชิ สำหรับทำน้ำสต็อก

ร้านอาหารบางแห่งมีเมนูมังสวิรัติแบบต่าง ๆ ไว้ให้คุณได้เลือกทาน แต่คุณอาจหาร้านเหล่านี้ได้ยากสักหน่อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเขตชนบท หากข้อนี้เป็นประเด็นหลักที่คุณกังวล คุณควรศึกษาวางแผนล่วงหน้าเพื่อหาคุณตัวเลือกต่าง ๆ สถานที่ประเภทเดียวที่นำเสนอเมนูมังสวิรัติแบบ 100% คือตามวัดต่าง ๆ ที่มีมื้ออาหารให้บริการ เนื่องจากพระสงฆ์นั้นฉันได้เฉพาะอาหารมังสวิรัติเท่านั้น

มารยาทการดื่มที่ดีในญี่ปุ่น

แม้ว่าคุณจะสามารถรับประทานอาหารไปก่อนได้ก็ตาม แต่วัฒนธรรมการดื่มของญี่ปุ่นนั้นแตกต่างออกไปเล็กน้อยจากการรับประทานอาหาร เป็นสิ่งสำคัญที่จะต้องรอให้ทุกคนในปาร์ตี้ได้รับเสิร์ฟเครื่องดื่มครบทุกคนเสียก่อนที่จะเริ่มดื่มฉลอง โดยทุกคนจะพูดออกมาดัง ๆ พร้อมกันว่า “คัมไป” ซึ่งหมายความว่า “หมดแก้ว”

แทนที่จะเทเครื่องดื่มให้ตัวคุณเอง คุณควรเทเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ให้กับผู้อื่นตามธรรมเนียม การเทเครื่องดื่มให้กับคนอื่นนั้นเป็นอากัปกิริยาที่แสดงถึงความอ่อนโยนและให้ความเคารพ และมักจะทำให้คนอื่นเทเครื่องดื่มให้คุณด้วย หากคุณไม่ต้องการดื่ม คุณสามารถบอกว่าคุณไม่ดื่มได้ ร้านอาหารส่วนใหญ่มีน้ำอัดลม ชา น้ำเปล่า และเครื่องดื่มไร้แอลกอฮอล์ไว้ให้บริการ

เชิญอิ่มอร่อยไปกับอาหารญี่ปุ่นได้เลย!

อาหารเป็นวิธีการที่ยอดเยี่ยมในการเรียนรู้ถึงวัฒนธรรมของประเทศเพิ่มเติม อาหารญี่ปุ่นนั้นควรค่าต่อการลิ้มลองสำหรับทั้งผู้ที่มาเยือนเป็นครั้งแรกหรือเป็นประจำก็ตาม หากคุณสามารถปฏิบัติขั้นตอนง่าย ๆ เหล่านี้ให้กลายเป็นมารยาทที่ดีได้ คุณก็จะมีประสบการณ์การรับประทานอาหารที่ดีขึ้นได้ไม่ว่าคุณจะอยู่ที่ไหนก็ตาม